Так сказаw Заратустра (на белорусском языке) - Страница 69

I зноў Заратустра паўтарыў: "Я люблю вас, звяры мае!" I калi гаварыў ён гэтыя словы, змяя i арол наблiзiлiся да яго, падняўшы на яго вочы. Так стаялi яны цiха ўтрох, удыхаючы чыстае паветра i напiваючыся iм. Бо тут ён быў лепшы, чым у вышэйшых людзей.

2

Але ледзь толькi Заратустра пакiнуў пячору, як устаў стары чарадзей i сказаў, хiтра азiрнуўшыся: "Ён выйшаў! I вось, вышэйшыя людзi, - дазвольце i мне, як яму, паказытаць вас гэтым лiслiвым назовам, - i вось, вышэйшыя людзi, мяне ўжо забiрае мой злы дух i ашуканец, дух маны i чараў, дэман паныласцi,

- спрадвечны супрацiўнiк Заратустры: даруйце гэта злому духу майму! Прагне ён разгарнуць перад вамi свае чары, бо якраз настаў яго час: дарма я змагаюся з гэтым злым духам.

Усiм вам, якiя б нi былi ўшанаваннi, якiмi вы сябе самi на словах адорваеце, называючы сябе "свабодным розумам", альбо "праўдзiвымi", альбо "духам пакаяння", альбо "свабоднымi ад путаў", альбо "поўнымi вялiкай тугi",

- усiм вам, пакутнiкам, як i мне, ад вялiкай агiды, - бо стары Бог памёр для вас, а новы яшчэ не ляжыць спавiты ў калысцы - усiм вам блiзкi мой злы дух, дэман чараў.

Я ведаю вас, вышэйшыя людзi, я ведаю i яго, гэтага ката, якога люблю супроць волi сваёй, - Заратустру; часта ён мне нагадвае прыгожую маску святога,

- новы велягурысты маскарад, якiм бавiцца мой злы дух, дэман маркоты: часта здаецца мне, што я люблю Заратустру дзеля майго злога духа.

Але ён ужо авалодвае мною i падпарадкоўвае сабе, гэты дух тугi i маркоты, дэман вячэрнiх прыцемкаў, шары мой дух; i сапраўды ён прагне:

- расплюшчыце ж вочы! Ён прагне явiцца голым - я не ведаю яшчэ, як мужчына цi як жанчына, - але ён наблiжаецца i падпарадкоўвае мяне, о няшчасны я! Разбудзiце ж пачуццi свае!

Дзень ацiхае, на ўсё ападае вечар, нават на ўсё найлепшае; цяпер слухайце i глядзiце, вышэйшыя людзi, якi гэты дух, - хай ён мужчына, хай жанчына - гэты дэман вячэрняй тугi!"

Так казаў стары чарадзей, хiтра азiраючыся, а потым узяў сваю арфу.

3

Калi прасвятлее паветра,

I раса суцяшэння

Ападзе на зямлю,

Нябачна, нячутна

Бо ходзiць у лёгкiм абутку,

Як усе пяшчотныя суцешнiкi

Цi згадваеш ты, цi згадваеш, сэрца гарачае,

Як ты прагнула колiсь

Нябеснай расы,

Ты, спрагненае i сасмяглае;

А сонца коса на цябе пазiрала

Праз чорнае плецiва дрэў,

I позiркi гэтыя - прамянi,

Сляпуча пакеплiвыя,

Усчыналi вакол цябе злую гульню,

Мiльгалi па сцежках, парослых травою,

Залiтых золатам распаленага вока?

"Ты Жанiх iсцiны? - кпiлi яны,

Не! Ты - Паэт!

Ты хiтры звер, драпежны, падступны,

Якi хлусiць павiнен,

Умела i па добрай волi

Прагны да ловаў,

Замаскаваны краскамi свету,

Сам - маска

I сам сабе - здабыча,

I гэта - Жанiх Iсцiны?

Не! Толькi блазен! Толькi паэт!

Стракатамоўны, Стракатамаскамоўны,

Вялiкi майстар будаваць масты

Слоў каляровых

I прывiдных вясёлкавых дарог,

Якiмi ты блукаеш марна i бязмэтна

Памiж уяўным небам

I прыдуманай цвердзю зямною,

Толькi блазен! Толькi Паэт!

I гэта - Iсцiны Жанiх?

Не халодны, не цiхi, не гладкi,

Не храмавы iдал,

Не! А нецярпiмы да выяваў Iсцiны,

Да безжыццёвых яе падабенстваў,

Тваё жытло - пустыня, а не храм.

Ты поўны спрыту кашэчага,

Праз кожнае акенца скачаш,

Каб ухапiць Выпадковасць,

Табе казыча ноздры спрадвечны лес

Зазыўным i прывабным пахам,

Калi б ты апынуўся ў гэтым лесе

Сярод звяроў пярэстаскурых,

Калi б ты сам быў зверам,

Магутным, здарова-грэшным

I шчасна-крыважэрным,

Па-боску i па-д'ябальску прыгожым,

Падступным,

Калi б ты фыркаў ад пажады палкай,

Не ведаў грэху ў пагонi за здабычай!

Калi б арлом ты быў,

Якi празiрае свае глыбiнi,

Лунаючы над прорвамi,

Пасля раптоўна,

Раз'ятраны ад голаду,

Пажадлiва лапочучы крыламi,

Спадае на разбляяных ягнят,

Бо жорстка ненавiдзiць ён душу авечкi

I тых, чый пагляд, бы ў ягняцi, цнатлiвы,

Пушыстых, шэрых i рахманых.

Як у арла, як у пантэры

Такая прага у паэта,

I палкiя твае жаданнi,

Схаваныя пад тысячаю масак,

Ты - блазен! Ты - Паэт!

Глядзiш згары на чалавека, як на Бога,

I гэтаксама нiбы на авечку;

I раздзiраеш Бога ў чалавеку,

Нiбы авечку ў чалавеку,

I, раздзiраючы, смяешся...

I гэта, гэта ёсць твая ўзнагарода!

У гэтым радасць i арла, i пантэры,

У гэтым шчасце блазна i паэта!.."

Калi прасвятлее паветра,

У зарыве вячэрняе зары прагляне

Зайздрослiва таемны

Зеленаваты серп маладзiчка,

Варожы дню, ён крадзецца пад ружамi,

I з кожным крокам месячнай жняi

Усё болей блякнуць, нiкнуць кветкi

I апускаюцца глыбей, глыбей у цемру...

Калiсьцi i я так,

Панiклы, стомлены ад будзёншчыны,

Сам хворы ад святла,

Адкiнуў дурноту мудрасцi

I намыслы, жаданнi дня

I апусцiўся ў морак,

Апалены адкрытай мне адной праўдай:

Цi памятаеш ты, гарачае сэрца маё,

Як некалi цябе грызла прага? Прага быць адкiнутым,

Ад праўды ўсякай!

Ты - блазен толькi,

Ты - толькi Паэт!

Пра навуку

Так спяваў чарадзей; i ўсе пячорнiкi непрыкметна трапiлi, як птушкi, у сеткi яго змрочнага, падступнага запалу. Толькi сумленнага духам яму не ўдалося запаланiць: ён борздзенька выхапiў з рук чарадзея арфу i ўсклiкнуў: "Паветра! Дайце чыстага паветра! Клiкнiце Заратустру! Ты атручваеш паветра ў гэтай пячоры i робiш яго задушлiвым, старым, лiхi чарадзею!

Ты, фальшывец, змушчаеш нас невядомымi жаданнямi, ты спакушаеш нас прагай няведамых пустэльняў. Гора, калi такiя, як ты, пачынаюць славiць iсцiну i балбатаць пра яе!

Гора ўсiм, хто ў свабодным розуме, хто не асцерагаецца такiх, як ты чарадзеяў! Прапала свабода iхняя, бо сваiм вучэннем ты вабiш назад, у цямнiцы;

- стары, змрочны дэман паныласцi, панадныя гукi жалейкi чутны ў тваiх скаргах; ты падобны да таго, хто сваёй апалогiяй цноты тайна схiляе да вычудаў страснасцi!"

Так казаў сумленны духам, а стары чарадзей азiраўся навокал, цешыўся з перамогi i таму праглынуў прыкрасць, якую адчуў ад слоў сумленнага духам. "Цiха! - коратка адказаў ён. - Каб добрыя песнi адгукнулiся ў душы, пасля iх трэба памаўчаць.

Так трымаюцца ўсе вышэйшыя людзi, якiя сабралiся тут. Ты, мабыць, мала што зразумеў з маёй песнi? Мала ў табе духу чараў!"