Заwтрашнi дзень - Страница 6
- Што скажаш? Адкуль ты? Чаго ты забрыў сюды?
Коля ўзяў спакойны тон. Хiтрасць яго межавалася са шчырасцю.
- Я шукаю свайго бацькi.
- А дзе ж твой бацька дзеўся?
- Хiба ж я ведаю? З першага дня вайны я яго не бачыў.
- А ты здалёку?
- З раёна.
- Хто ж твой бацька?
- Сушчэвiч.
Антон Крамарэвiч перасмыкнуў усiмi рысамi свайго твару. З гарачым уздымам ён нi то запытаў, нi то дапытлiва крыкнуў:
- Як жа ты не ведаеш, дзе твой бацька?! Хiба твой бацька адцураўся цябе? Можа ён самахоць ведаць цябе не хоча? (Яму было прыемна гаварыць нядобрае пра Сушчэвiча яго сыну.) А можа ён i рад, што такая завiруха на свеце, каб адцурацца ўсiх сваiх i аднаму астацца. Знайшлiся i такiя.
Сказаўшы гэтае жорсткае слова, Крамарэвiч змоўк. Ён убачыў, што яго малы госць уздрыгануўся, замiргаў вачыма, а вочы ў яго зачырвонiлiся. Ён нейк дзiўна кiўнуў галавой, чмыхнуў носам i гатоў быў у той жа момант заплакаць. У кожным разе так здалося Антону Крамарэвiчу. Ён спалохаўся, як кожны слабавольны, хто нарабiў вялiкай бяды. Ён гатоў быў праклiнаць сябе за гэтую сваю дурноту, што перад малым хлапчуком пачаў нядобрым словам спаганяць сваю злосць на Сушчэвiча.
- Можа ты змерз? - сказаў ён. - Дык лезь на печ. Печ цёплая.
- Мне не холадна, - сказаў Коля нейкiм панурыстым тонам,
I тут Коля раптам зiрнуў на Крамарэвiча вачыма, поўнымi просьбы:
- Хiба вы што-небудзь дрэннае чулi пра майго бацьку? - сказаў ён. Мусiць, i ўсе нешта пра яго ведаюць, бо нiчога мне пра яго не кажуць, а самi яго ўспамiнаюць, што ён тут недзе поблiзу з'явiўся. Я не раз чуў, як яны гаварылi.
- А хто гэта яны?
Коля маўчаў.
- А дзе твая, калi так, мацi?
- Маю маму гiтлераўцы павесiлi за тое, што яна не хацела сказаць, дзе бацька. Яго немцы шукалi. А яна не ведала, дзе ён.
- Давай хiба будзем есцi бульбу, хоць халодную, у мяне повен чыгун, сказаў Крамарэвiч, адчуваючы прагу сказаць што-небудзь добрае i ласкавае Колю Сушчэвiчу.
- Я не хачу есцi, - адказаў Коля.
- А ты тут можа i раней бываў каля гэтага месца?
- Быў часта. Калi яшчэ тут фашысцкiх афiцэраў забiлi, i пасля карны нямецкi атрад шукаў тых, хто iх забiў, дык я тады ўвесь раён абышоў: многа людзей тады адусюль iшло хавацца. Дык я хацеў, каб убачыць: можа мой бацька з людзьмi дзе. Я тут на гэтым пасёлачку тады дзве ночы начаваў у аднаго чалавека.
- А каго з гэтага пасёлачка немцы забiралi? З гэтай хаты трое дзяцей i жанчына прапалi.
- Ведаю. Iхняга чалавека не было дома. Дык думалi, што гэта ён забiў афiцэраў i скрываецца. Тут так многа тады людзей стралялi i вешалi, што доўга не разбiралi, а адразу: або застрэляць, або гоняць некуды далёка. Тых трое дзяцей i iхнюю мацi паставiлi, з аўтаматаў адразу застрэлiлi, а самi на грузавiк i паехалi.
- А ты гэта бачыў? - слабым голасам сказаў Крамарэвiч.
- Не, але чалавек, у якога я начаваў, казаў. Ён бачыў.
- А з каторай гэта хаты чалавек?
- З той, што крытая саломай i што вокны з сiнiмi акянiцамi.
Сэрца ў Крамарэвiча быццам адарвалася i ўпала ў бездань. Ён ужо ведаў: яму самому той чалавек не сказаў праўды, бо не хацеў даваць яму горычы ў душу. Цяпер ужо скончылiся яго пошукi i надзеi. Утрапенне заўладала iм. Яго ўзбуджанасцi не было меры. Ён закалацiўся. Коля запытаў:
- А вы хто? Гэта ваша хата цi так сабе вы тут прыпынiлiся?
- Гэта мая хата, - панура i праз зубы абазваўся Крамарэвiч.
- А вас даўно дома не было, што хата пуставала?
- Не было мяне, сынку, дома. Даўно не было. (Голас яго спакайнеў i позiрк цвярдзеў.) Ну, а як той чалавек казаў, застрэлiлi iх, i хаця ж яны доўга не мучылiся?
- Ён казаў, што адразу ўпалi, i канец.
Можа яно i сапраўды так было, а можа Коля толькi казаў так, каб даць спакой ранам душы гэтага чалавека. Усёй душой сваёй ён чуў, што больш ужо не трэба яму дазнавацца, злы гэты чалавек цi добры, дзеля злога замыслу цi так сабе ён явiўся сюды. Але ён даводзiў справу да канца. Ён запытаў:
- Гэта вы ўбiлiся ў мурашнiк?
- А-а, гэта ты прыйшоў паглядзець, што я тут раблю, - здагадаўся Крамарэвiч. - Дык ведай, сынку, што я астаўся адзiн i сам шукаю, каб хто быў са мною. Ты мне скажы проста i адразу: ты служыш партызанам цi немцам?
Коля Сушчэвiч нiколi не спадзяваўся на такое запытанне. Падазрона паглядзеў на Крамарэвiча i задзiрыста адказаў:
- Я нiкому не служу, а шукаю свайго бацькi.
I раптам яны, адзiн стары, а другi малы, сталi адзiн да аднаго, як раўня. Крамарэвiч сказаў:
- А мне ўжо i шукаць не трэба. Дарэмна ўжо.
- А можа i мне таксама.
Крамарэвiч ступiў крок да Колi. Коля сеў на лаву i папрасiў курыць.
- Не ўвыкай, сынку, да гэтага дыму. Гэта не вялiкае шчасце.
- Калi ж смага нейкая, здэцца б палын глытаў.
- А ты перацярпi, перамаўчы, перачакай. Усё на свеце праходзiць. Пройдзе i гора гэтае.
Коля пасунуўся глыбей у лаву i ўзлёг локцямi на стол. Як у спёку смага, яго апанавала прага да прытульнага спакою ў пасцелi дзе цi ў добрай гаворцы з родным чалавекам. Вачыма, поўнымi просьбы, ён глядзеў на Крамарэвiча, а ў таго гэты позiрк выварочваў душу. Ён прагнуў мець пры сабе дзiцячую душу. Ён адначасна разумеў i Колеў смутак. Не так дзеля сябе, як дзеля таго, каб аблагодзiць гэтага хлапчука, ён сказаў:
- А нiкога ў цябе хiба няма блiзкага, каб i пашкадаваць часам цябе, пакуль ты бацьку знойдзеш?
- Ёсць у мяне дзядзька Сымон, i Павел Пракапенеў мне як таварыш, дарма, што яму дваццаць год. I ўсе. Мы ўсе памiж сабою добра жывем.
Думка, радасная i важная, i патрэбная, як збавенне, нарадзiлася i пачала жыць у Антона Крамарэвiча пасля гэтых Колевых слоў. "Ён прагаварыўся, гэты хлапчук. Гэта яны там у сваiм атрадзе добра памiж сабою жывуць. Не трэба больш нiчога распытваць, не трэба чапаць яго, няхай думае, што ён нiчога не сказаў". Якая гэта была радасць Антону Крамарэвiчу! Гэта прыйшоў яго ратунак ад пагiбелi ў сумнай адзiноце. Трымаючыся за гэтага хлапчука, ён выйдзе да людзей. З людзьмi ён будзе жыць, як шчаслiвы чалавек, а не мадзець, як пакутнiк. I на доўгi час Крамарэвiч змоўк. Коля Сушчэвiч падумаў, што гэты чалавек хоча быць толькi сам з сабою, i ўныў душой. Гэта заўсёды так бывае. Дзiцячая душа, калi яна ўражана вялiкiм утрапеннем, горкiм i атрутным, прагне ратунку цераз добрую ўвагу да сябе ад усiх як ёсць. Ласкавасць ад усяго свету, а не ад аднаго толькi чалавека, выратуе дзiцячую душу ад псiхалагiчнага калецтва. Коля падумаў: я там скажу, што тут жыве падазроны чалавек.