Заwтрашнi дзень - Страница 10
- Тут многа хворых i немагушчых, нi да якой работы яны не здольны, i карысцi ад iх мала. Гэта непатрэбны баласт. Але ён у дарозе можа пабегчы ўцякаць. Тады астаецца толькi адно: перастраляць iх усiх.
Толькi цяпер гэтыя словы ў поўным сваiм сэнсе як мае быць дайшлi да свядомасцi цывiлiзаванага немца. Божа, якое шчасце было б не ўзначальваць iх, а хутчэй ведаць, што яны не iснуюць больш на свеце. На душы ў яго стала спакайней i лепш. "Вось зараз пачне канчацца дзень. Не можа быць, каб хто-небудзь з iх не паспрабаваў уцякаць". Жыццярадаснасць пачала варочацца да яго. Благаславенная яго маладосць вымагала найчысцейшай радасцi i задавалення сабой. I задаваленне прыйшло да яго. I яшчэ адна думка прыйшла да яго на падмогу: ён жа выконвае i яшчэ адну мiсiю: неабходнасць вышэйшай расы ўладаць рэштаю свету. Ён паглыбiўся ў думкi так, што з-пад яго ўвагi пачало знiкаць усё навакольнае. Настаў момант, калi ён загадаў спынiць машыну i выйшаў з яе. Паўз яго iшоў натоўп. Плылi людскiя постацi, мiналi яго, далей i далей. Яшчэ ён убачыў, як чорны жук поўз цераз дарогу, як птушка выпырхнула з травы. "Цiха, дзiцятка, бо немец пачуе", - пачуўся бадай што ў яго над вухам жаночы голас, бусел праплыў у старане за дарогай. Ён зрабiў тут жа на дарозе свой прыродны iнтэрас, дзеля якога i вылез з машыны, i прыгнуўся, каб зноў сесцi ў машыну. I сапраўды настаў момант. Усё ў яго вачах здрыганулася, у вушах яго ляснула i грунула. Ён пачуў крык многiх галасоў, адчуў пах дыму i пылу, дзiкiмi вачыма кiнуў у дарогу i ўбачыў, як натоўп пачаў разбягацца з дарогi, i тут жа перад iм апынуўся чалавек з распушанымi вусамi i даў кулакамi яму ў твар. Ён упаў, чуючы крык, i святло яснага адвячорка змеркла ў яго вачах.
Гэта Коля Сушчэвiч ляснуў гранату пад машыну гэтага афiцэра. Дзве гранаты яму выдалi ў той жа дзень, калi ён прыйшоў сюды i апынуўся пры Антону Крамарэвiчу, у якога таксама было дзве гранаты. Калi забраныя людзi пад канвоем салдат i палiцаяў з'явiлiся на дарозе, Коля адчуў, як сэрца распiрала яму грудзi. У яго была практыка: кожны раз у такiх выпадках у першы момант яму цяжка было дыхнуць на поўныя грудзi. I цяпер ён пачаў шукаць вачыма патрэбнага яму пункта. Яму добра вiдна была лёгкая машына, крытая зялёным брызентам. "Там павiнен быць афiцэр, гэта няйначай", - так думаў ён i сцiшыўся. Ён адчуваў толькi адно: як паволi паўзе гэтая машына. "Каб яна была згарэла", - каб трохi, дык выгукнуў бы ён. Людзi праплывалi паўз яго. I канваiры то з'яўлялiся, то знiкалi далей у дарозе. Ён нават i не прычакаў, каб машына даехала да яго. Ды i чакаць не было як: машына стала. З яе выйшаў афiцэр. Наўскасяк цераз адкос Коля шпурнуў гранату. Што там было далей, ён ужо не бачыў.
- Што ты зрабiў? - з горкiм упiкам крыкнуў яму блiзкi голас. - Трэба было пад салдацкi грузавiк! Унь аўтаматчыкi драла даюць.
Грузавiкi з аўтаматчыкамi мiтусiлiся, стараючыся завярнуцца i даць ход назад. Тады пачалiся гранатныя ўзрывы адзiн за адным. Гэтае месца шашы было ўзарвана, i нiякага ходу па шашы тут ужо быць не магло. Пашчапаныя ў трэскi грузавiкi ляжалi мёртвым плазам разам з косцьмi, галовамi i плячыма, з адарванымi рукамi ў рэштках мундзiрнага нямецкага сукна. Нiводнага чалавека з таго натоўпу ўжо на шашы не было. Чалавек з распушанымi вусамi стаяў за адкосам на паплаўцы, узбуджана азiраўся, i вочы яго блiшчалi. Ён усё гаварыў раз-поразу:
- А браткi мае, от жа ёмка, але ж i далi! От жа ж! - I раптам знiк у паплаўным хмызняку.
Чакалi гэтага моманту восем сутак у засадзе ля шашы, а самая аперацыя закончылася праз некалькi хвiлiн. Коля Сушчэвiч i Антон Крамарэвiч выйшлi на шашу. Нямецкi афiцэр ляжаў нежывы. У гэтым месцы на шашы была толькi адна яма, па той бок машыны, якая бадай што цэлая стаяла над афiцэрам. Колева граната пераляцела паўз машыну па той бок яе i ўпала ў старане ад яе: Коля не разлiчыў размаху сваёй рукi. Вельмi можа быць, што афiцэр сканаў, упаўшы патылiцаю аб каменную дарогу. Коля аглядаў яго з усiх бакоў. У Антона Крамарэвiча пачалiся першыя адзнакi шчасця помстай ачышчаць сваю душу ад смутку i цяжару. Гэтае пачуццё ў хуткiм часе стала яму вельмi знаёмым. Калi праз доўгi час ён успамiнаў гэты момант, то выразна думаў, што адгэтуль i пачалося поўнае знiкненне яго духоўнай прыгнечанасцi. Ён пакiнуў закiдаць думкi назад i забягаць iмi лiшне далёка. Ён ужо жыў тым, чым жыў кожны дзень. Многа людзей з выратаванага натоўпу асталося пры атрадзе.
Якраз у тыя днi пачалiся сталыя халады i нападаў снег. Атрад вярнуўся ў ранейшыя свае мясцiны, але не ў лес, а заняў тыя шэсць хат пры лесе. У няскончаным Крамарэвiчавым доме паклалi падлогу, паставiлi печы, пашклiлi вокны, i неўзабаве над дахам гэтага дома пачаў вiцца дым з комiна. Антон Крамарэвiч аднак жа астаўся ў старой хаце i з iм Коля Сушчэвiч. Сэрцу Антона Крамарэвiча нiчога не гаварылi сцены новага дома.
У тыя днi, пасля справы на шашы, нiводнага немца не асталося ў раённым цэнтры, i гэты пасёлак заняў другi атрад, якi ў часе яшчэ ляснога жыцця суседзiў з цяперашнiм шасцiхатнiм атрадам. Пачалася зiма як мае быць. Па шашы цяпер зусiм не ездзiлi немцы. I па ўсёй тут вялiкай акрузе зусiм не з'яўлялiся. Партызаны ўладалi тут усiм на вялiкую разлегласць.
Пераход на новае месца, новыя справы ў атрадзе, новыя ўражаннi самога Колi Сушчэвiча i шпаркая хада часу ўзялi на сябе ўсю ўвагу гэтага ўражлiвага хлапчука. I ён цяпер ужо не мучыўся думкамi аб бацьку. Быццам бы ён уведаў тую праўду, што яшчэ не тое што гады, а дзесяткi год будуць турбаваць яго ўсялякiя думкi пра бацьку, а цяпер трэба рабiць самае важнае: трымацца за штодзённыя чалавечыя справы i абавязкi, у якiх i сэнс, i радасць. Ён за гэты час i пажвавеў, i папрутчэў.
Але сам Аляксандр Сушчэвiч якраз у гэты час больш, як калi раней, думаў пра Колю, i можа нават думкi пра сына былi цяпер адзiным апiрышчам яго душы, у гэты злы i брыдкi час яго жыцця.
Можна пэўна сказаць: яго згубiў той вялiкi разрыў, што быў у яго памiж розумам i дзейнасцю, якую ён выбраў сабе, i не абы-як, а на ўсё жыццё. Ён лез у кiраўнiкi. I ў гэтым было няшчасце не так таго раёна, дзе ён быў даволi-такi паважнай асобай, як яго самога. Кiраўнiчага таленту ў яго можа хапiла б на тое, каб сядзець у возе, трымацца за лейцы i скiроўваць каня то ўправа, то ўлева. Ён i не падумаў нiколi, што навакол яго людзi. Яму здавалася, што ён нечым кiруе i нешта арганiзоўвае, а было так, што людзi бачылi яго i хтосьцi нават сказаў быў раз: