Вайна сусветаў (на белорусском языке) - Страница 27
Праз тры днi (калi памяць мяне не падводзiць) на маiх вачах быў усмерчаны юнак; гэта быў адзiны раз, калi я бачыў, як харчуюцца марсiяне. Пасля гэтага я амаль цэлы дзень не падыходзiў да шчылiны. Я пайшоў у пасудамыйку, адчынiў дзверы i некалькi гадзiнаў сякераю капаў зямлю, стараючыся як мага менш рабiць шуму. Але калi я выкапаў яму футаў на два глыбiнёю, цяжкая зямля з шумам асела, i я не адважыўся капаць далей. Я затаiўся i доўга ляжаў на падлозе, баючыся паварушыцца. Пасля гэтага я не думаў пра падкоп.
Адзначу адзiн цiкавы факт: уражанне, якое зрабiлi на мяне марсiяне, было такое, што я не спадзяваўся на перамогу людзей, дзякуючы якой змог бы выратавацца. Аднак на чацвёртую цi пятую ноч пачулiся гарматныя выстралы.
Была глыбокая ноч i месяц ярка свяцiў. Марсiяне прынялi экскаватар i некуды схавалiся; толькi на некаторай адлегласцi ад ямы стаяў баявы трыножак, а ў адным з вуглоў ямы мнагарукая машына прадаўжала працаваць якраз пад шчылiнаю, у якую я глядзеў. У яме было зусiм цёмна, за выключэннем тых мясцiнаў, куды падала месячнае святло цi водблiск мнагарукай машыны, якая парушала цiшыню сваiм лязгатам. Ноч была ясная, цiхая. Месяц адзiнока панаваў у небе, адна толькi зорка парушала яго адзiноту. Раптам пачуўся брэх сабакi, i гэты знаёмы гук прымусiў мяне насцярожыцца. Потым вельмi выразна я пачуў гул, быццам грукат цяжкiх гарматаў. Я налiчыў шэсць выстралаў i пасля доўгага перапынку - яшчэ шэсць. Потым усё зацiхла.
IV
СМЕРЦЬ СВЯТАРА
Гэта адбылося на шосты дзень нашага зняволення. Я глядзеў у шчылiну i нечакана адчуў, што я адзiн. Святар, якi толькi што стаяў побач са мною i адштурхоўваў мяне ад шчылiны, чамусьцi пайшоў у пасудамыйку. У цемнаце я пачуў, што святар п'е. Я працягнуў руку i намацаў бутэльку бургундскага.
Некалькi хвiлiнаў мы валтузiлiся. Бутэлька ўпала i разбiлася. Мы стаялi адзiн перад адным, цяжка дыхаючы, сцiскаючы кулакi. Нарэшце я стаў памiж iм i запасам правiзii i сказаў, што вырашыў увесцi строгую дысцыплiну. Я падзялiў увесь запас прадуктаў так, каб яго хапiла на дзесяць дзён.
Днём ён зноў спрабаваў падабрацца да прыпасаў. Я быў задрамаў, але адразу схамянуўся. Цэлы дзень i цэлую ноч мы прасядзелi адзiн перад адным; я смяротна стамiўся, але быў цвёрды; ён хныкаў i скардзiўся на нясцерпны голад. Я ведаю, што так прайшлi ноч i дзень, але мне здавалася тады i нават цяпер здаецца, што гэта працягвалася цэлую вечнасць.
Пастаянныя спрэчкi памiж намi прывялi нарэшце да адкрытай канфрантацыi. На працягу двух доўгiх дзён мы сварылiся напаўголасу, спрачалiся. Калi-нiкалi я не мог стрымлiваць сябе i бiў яго, iншы раз ласкава пераконваў, аднаго разу я нават спрабаваў спакусiць яго апошняй бутэлькай бургундскага: у кухнi была помпа для дажджавой вады, адкуль я мог напiцца. Але нi ўгаворы, нi пабоi не ўздзейнiчалi, здавалася, ён страцiў розум. Ён, як i раней, спрабаваў захапiць правiзiю i працягваў размаўляць услых сам з сабою. Ён паводзiў сябе вельмi неасцярожна, i кожную хвiлiну нас маглi раскрыць. Неўзабаве я зразумеў, што ён зусiм страцiў розум, - я апынуўся ў цемнаце адзiн на адзiн з вар'ятам.
Мне здаецца, што i я ў той час быў не нармальны. Мяне мучылi дзiкiя, жудасныя сны. Як гэта не дзiўна, але я схiльны думаць, што вар'яцтва святара было для мяне перасцярогаю: я напружана сачыў за сабою i таму мог разважна думаць.
На восьмы дзень святар пачаў гаварыць, i я нiчым не мог стрымаць яго красамоўства.
- Гэта справядлiвая кара, о божа, - паўтараў ён штохвiлiнна, справядлiвая! Знiшчы мяне i ўвесь род мой. Мы саграшылi, мы ўпалi ў грэх... Паўсюль людзi мучылiся, бедныя змешвалiся з прахам, а я маўчаў. Мае пропаведзi - глупства, о божа мой, што за глупства! Я павiнен быў маўчаць i, не шкадуючы жыцця свайго, заклiкаць да пакаяння, да пакаяння!.. Прыгнятальнiкi бедных i пакутнiкаў! Караючая рука боская!..
Потым ён зноў успомнiў аб правiзii, да якой я яго не дапускаў, прасiў мяне, плакаў, пагражаў. Ён пачаў павышаць голас; я прасiў не рабiць гэтага; ён зразумеў сваю ўладу нада мною i пачаў пагражаць, што будзе крычаць i прыцягне ўвагу марсiянаў. Спярша я напалохаўся, але потым зразумеў, што калi я ўступлю яму, то нашы шансы на выратаванне зменшацца. Я адмовiў яму, хоць i не быў упэўнены, што ён рэалiзуе сваю пагрозу. Гэтым днём ва ўсякiм выпадку гэтага не адбылося. Ён гаварыў гучней i гучней увесь восьмы i дзевяты дзень; гэта былi пагрозы, просьбы, парывы неразумнага шматслоўнага раскайвання ў абыякавым, недастойным служэннi богу. Мне стала шкада яго. Крыху паспаўшы, ён зноў пачаў гаварыць, на гэты раз так гучна, што я вымушаны быў умяшацца.
- Маўчыце! - прасiў я.
Ён апусцiўся на каленi ў цемнаце каля катла.
- Я надта доўга маўчаў, - сказаў ён так моцна, што яго павiнны былi пачуць у яме, - цяпер я павiнен сведчыць. Гора гэтаму незаконнаму гораду! Гора! Гора! Гора! Гора насельнiкам Зямлi, бо ўжо прагучала труба.
- Змоўкнiце! - прахрыпеў я, сцепаючыся ад думкi, што марсiянiн нас пачуў. - Богам прашу, змоўкнiце!..
- Не! - усклiкнуў ён гучна, падымаючыся i працягваючы наперад рукi. Выкажы! Слова божае ў маiх вуснах.
За тры скачкi ён апынуўся каля дзвярэй у кухню.
- Я павiнен сведчыць! Я iду! Я i так доўга марудзiў.
Я схапiў сякач, што вiсеў на сцяне, i кiнуўся за iм. Ад страху мяне ахапiла шаленства. Я дагнаў яго пасярод кухнi. Паддаючыся апошняму парыву чалавекалюбства, я павярнуў вастрыё нажа на сябе i стукнуў святара ручкаю. Ён упаў нiцма на падлогу. Хiстаючыся, я пераступiў цераз яго i спынiўся, цяжка дыхаючы. Ён ляжаў нерухома.
Раптам я пачуў шум звонку, як быццам абсыпалася тынкоўка, i трохвугольная адтулiна ў сцяне закрылася. Я зiрнуў уверх i ўбачыў, што мнагарукая машына рухаецца мiма шчылiны. Адно са шчупальцаў варушылася сярод абломкаў. Паказалася другое шчупальца, заслiзгала па абваленых бэльках. Я замёр з жаху. Потым я ўбачыў нешта накшталт празрыстай пласцiнкi, якая прыкрывала пачварны твар i вялiкiя цёмныя вочы марсiянiна. Металiчны спрут выкручваўся, шчупальца паволi прасоўвалася ў праём.
Я адскочыў, спатыкнуўся аб святара i спынiўся каля дзвярэй пасудамыйкi. Шчупальца прасунулася на ярды два ў кухню, выкручваючыся i паварочваючыся ва ўсе бакi. Некалькi секунд я стаяў як зачараваны, гледзячы на яго павольнае, штуршкападобнае наблiжэнне. Потым цiха выкрыкнуў ад страху, кiнуўся ў пасудамыйку. Я так дрыжаў, што ледзь стаяў на нагах. Адчынiўшы дзверы ў вугальны падвал, я апынуўся ў цемнаце; глядзеў праз шчылiну ў дзвярах i прыслухоўваўся. Цi заўважыў мяне марсiянiн? Што ён там робiць?
У кухнi штосьцi паволi рухалася, чаплялася за сцены, выдаючы лёгкi металiчны звон, нiбы звязка ключоў на колцы. Затым якоесьцi цяжкае цела - я добра ведаю якое, - павалаклося па падлозе кухнi да адтулiны. Я не стрымаўся, падышоў да дзвярэй i зiрнуў у кухню. У трохвугольнай, асветленай сонцам адтулiне я ўбачыў марсiянiна ў мнагарукай машыне, якi напамiнаў Брыярэя; ён уважлiва разглядваў галаву святара. Я адразу ж падумаў, што ён здагадаецца аб маёй прысутнасцi па глыбокай ране.
Я папоўз у вугальны падвал, зачынiў дзверы i ў цемры, стараючыся не шумець, пачаў закопвацца ў вугаль i навальваць на сябе дровы. Кожную хвiлiну я сцiшваўся i прыслухоўваўся, каб пачуць наверсе рух шчупальца марсiянiна.
Нечакана лёгкае металiчнае пастукванне зноў аднавiлася. Шчупальца паволi рухалася па кухнi. Усё блiжэй i блiжэй - яно ўжо ў пасудамыйцы. Я спадзяваўся, што мяне не кране. Я пачаў малiцца. Шчупальца шкрабанула па дзвярах склепа. Настала цэлая вечнасць амаль невыноснага чакання; я пачуў, як стукнула клямка. Ён знайшоў дзверы! Марсiяне разумеюць, што такое дзверы!
Шчупальца праваждалася з клямкай каля хвiлiны; потым дзверы адчынiлiся.
У цемры я ледзь бачыў гэты гнуткi адростак, якi больш за ўсё напамiнаў слановы хобат; шчупальца наблiжалася да мяне, мацала сцяну, кускi вугалю, дровы i столь. Гэта быў нiбы чорны чарвяк, якi паварочваў сваю сляпую галаву.
Шчупальца кранула абцас майго чаравiка. Я ледзь не закрычаў, але стрымаўся, учапiўшыся зубамi ў руку. З хвiлiну ўсё было цiха. Раптам, нечакана шчоўкнуўшы, яно схапiла нешта, - мне падалося, што мяне! - i нiбы стала аддаляцца ад склепа. Але я не быў у гэтым упэўнены. Вiдаць, яно захапiла кусок вугалю.