Малекула (на белорусском языке) - Страница 1

Уладзiмiр Арлоў

Малекула

Магчыма, вы таксама памятаеце навелу Сомерсэта Маэма пра рудога жабрака з выпаленых сонцам вулачак i пляцаў Веракруса. Сюжэты маюць уласцiвасць паўтарацца, але ў маёй гiсторыi не будзе нi цяжкiх чорных грыфаў, нi тугога партманета, нi ветлiвай кастыльскай формулы адмаўлення "Disреnsе Ustеd роr Diоs"*, а Маэм узгадаецца толькi таму, што працягнутая рука жабрачкi з полацкага Спасаўскага манастыра будзе дакладнай копiяй намаляванай ангельскiм калегам кiпцястай птушынай лапы, у якую ператварылася рука няздзейсненага пiсьменнiка.

* Бог падасць (гiшп.).

Бываючы ў Полацку, я звычайна наведваюся сюды, каб пераканаць сябе, што хоць нешта ў гэтым свеце мяняецца на лепшае, бо цяпер у манастырскiм Крыжаўзвiжанскiм саборы пахне ладанам, а ў часы майго дзяцiнства навакольныя жыхары, парабiўшы перабойкi, трымалi ў занядбаным храме свiнняў. Праўда, аргумент гэты не бездакорны, таму што тады на ўтравелых прыступках не дзяжурылi дзесяткi два жабракоў з пакладзенымi ля ног падранымi шапкамi цi расплюшчанымi скрынкамi з-пад абутку.

Кiпцястая лапа належала жабрачцы гадоў на шэсцьдзесят, апранутай, нягледзячы на лiпеньскую спякоту, у страшэнна брудны восеньскi палiтон, якi даўно ўжо забыўся, што такое гузiкi. У яе былi нямытыя, напэўна, ужо колькi месяцаў валасы загадкавага колеру i гэткага ж колеру вочы, якiя таксама хацелася назваць нямытымi.

Мне цяжка падаваць жабракам каля храмаў. У падземных пераходах - зусiм iншае: можа, з тае прычыны, што вулiчныя жабракi спадзяюцца адно на тваю шчодрасць, не шантажуючы цябе абавязкам перад Усявышнiм. З такiмi не надта дабрачыннымi думкамi я падняўся па ўсходах у пустэльную свежасць сабора, але каля шапiка са свечкамi нешта змусiла мяне азiрнуцца на жабракоў.

Калiсьцi я ўжо бачыў дзве такiя малiнавыя плямы на шыi...

Калiсьцi я ведаў, да чаго яны падобныя...

Падлога гайданулася ў мяне пад нагамi.

Калiсьцi я... цалаваў iх...

Некалькi iмгненняў памяць дзейнiчала, як вiдэамагнiтафон, што перакручвае назад патрэбную касету, а потым я ўбачыў Дзвiну, у якую разам з Сафiйкай глядзелася яшчэ незруйнаванае барока сабора святога Стэфана.

У тыя гады Дзвiну нельга было ўявiць без задзвiнскай вар'яткi Юлькi, што ўлетку, "каб наша рэчачка не высахла", вёдрамi цягала на бераг ваду з калонкi. Знямогшыся, яна сядала на траву i, баязлiва паглядаючы на рыбакоў, зацягвала сваю ўлюбёную песню пра Лiлю.

На бiрагу сiдзела Лiля,

А радам с нею капiтан...

выводзiла Юлька тонкiм дзяцiным галаском, якi, вiдаць, толькi i мог iснаваць у яе выпетраным целе. Далей песня рабiлася журботнай:

Уж год прашол, марак нi едзiт,

А Лiля к берагу ўсё йдзёт...

Нiхто з нас тады не ведаў, што Юлька звар'яцела яшчэ перад вайною - пасля допытаў у колiшнiм кляштары бернардзiнаў, дзе, не вытрываўшы, падпiсала штосьцi страшнае пра каханага хлопца, якога "варанок" павёз у невараць у тую самую ноч, калi Юльку адпусцiлi дадому. У нашым дзяцiнстве дарослыя былi не надта ахвочыя да такiх успамiнаў, хоць Юльку шкадавалi i не давалi ёй памерцi з голаду.

Фiнал у песнi быў трагiчны:

Красотка Лiля утанула,

Яе уж большэ нi вiдно.

Юльцы выпаў лёс яе гераiнi. Аднойчы вудалi налiлi спявачцы чарку гарэлкi, i яна, канчаткова ўвасобiўшыся ў вобраз сваёй Лiлi, кiнулася каля чыгуначнага моста ў Дзвiну.

Пустая, зарослая вышэй вокнаў крапiвою i здзiчэлымi парэчкамi Юльчына хацiна палохала вока на пачатку той вулiцы, дзе жыла Аня Шадурка, найпрыгажэйшая дзяўчына майго класа.

Вядома, Аня адно здавалася мне такой, бо калi я гляджу на выпускное фота нашага 8-га "А", дык знаходжу тварыкi значна прыгажэйшыя. Напрыклад выдатнiцы Светкi Цiмафеевай, той самай Светкi, якую праз гадоў дваццаць я сустрэў каля менскага гатэля "Планета" i ўзрадавана прапанаваў дзе-небудзь пасядзець, на што аднакласнiца адказала, што можа са мной i пасядзець, i паляжаць, але гэта будзе каштаваць са скiдкаю трыццаць баксаў.

Рэч у тым, што Аня першая ператварылася ў жанчыну - з налiтымi грудкамi-яблыкамi, з тонкай талiяй, стройнымi i заўсёды загарэлымi нагамi i вачыма зялёнага колеру, у глыбiнi якiх плавала нешта такое, што зноў i зноў прыводзiла iх уладарку ў мае сны.

Аня была гiмнастка, кандыдатка ў майстры спорту, i ўвесь час прападала то на спартовых зборах, то на спаборнiцтвах, пасля якiх на школьных лiнейках яе называлi нашым гонарам, а настаўнiкi спраўна выстаўлялi ёй за чвэрць тройкi, бо часу на падручнiкi Анi не хапала. Неяк яна, не паспеўшы з'ехаць на чарговае першынство, трапiла на кантрольную па гiсторыi i спiсала з разгорнутага на каЛёнях падручнiка ў свой сшытак, што значэнне паўстання на браняносцы "Пацёмкiн" у тым, што маракi здалiся румынскiм уладам.

У восьмым класе пяцёркi Аня мела выключна за фiзкультуру i маляванне. Чаму - за маляванне, мы даведалiся, калi ўбачылi, як яна сядае за школай на матацыкл нашага настаўнiка. Аднак неўзабаве мастацкiя здольнасцi пакiнулi Аню, ператварыўшы пяцёркi ў звыклыя траякi. У студэнта кааператыўнага тэхнiкума Мiшкi Яжэвiча з майго двара не было матацыкла "Ява", затое былi магнiтафон з добрымi запiсамi "бiтлоў" i "ролiнгаў" i дубальтовы польскi намёт памаранчавага колеру, што, як звысаку казаў нам гаспадар гэтага багацця, адразу здымаў праблему хаты.

Пасля тых летнiх вакацыяў я вярнуўся ў школу, ужо маючы першы мужчынскi досвед. Пазбягаючы лiшнiх дэталяў, скажу, што маёй настаўнiцай была сяброўка стрыечнай сястры, кiрпатая жыхарка горада Ленiнграда Зiнка, якую штогод прывозiлi ў бабулiну вёску i з якой мы з маленства разам мылiся ў цётчынай лазнi, пакуль аднаго разу не заўважылi, што мыцца такiм манерам далей нам нешта замiнае. Дарэчы, Зiнчыны ўрокi распачалiся на сухiм, з прылiплым бярозавым лiсцiкам палку ў той самай лазнi i паўтаралiся штодня, пакуль цётка ледзьве не заспела нас на гарачым, сабраўшыся гнаць у лазнi самагонку.

Цяпер я глядзеў на Аню ўжо зусiм iншымi вачыма. Начамi мне снiлiся пакутлiвыя сны, як я кранаю яе грудзi i праводжу рукой па залацiстых валасках загарэлых ног, як мы ўзасос цалуемся, а потым, задыхаючыся, любiмся - то на лазенным палку, то ў замацаваным за нашым класам кабiнеце бiялогii, дзе з шафаў за намi ўважлiва назiраюць два шкiлеты. Мяне (не ў сне, а наяве) заўсёды займала праблема: штучныя гэта шкiлеты цi яны калiсьцi належалi жывым людзям, якiя вось гэтымi косткамi елi, пiлi i абдымалiся ў ложку. Яшчэ, як памятаю, мы спрабавалi высветлiць, цi адрознiваецца чым-небудзь iстотным жаночы шкiлет ад мужчынскага.