Дзiкi сабака дзiнга, альбо аповесць пра першае каханне - Страница 29

"Няхай, - рашыла Таня. - I што я зрабiла благога - хто вiнаваты, што ўсё так выйшла, што няма ў мяне нi сясцёр, нi братоў, што я чакаю зараз невядомую кару, што бабуля старая i ў цэлым доме няма каму слова вымавiць? Што заўсёды адна, што заўсёды сама? Хто ў гэтым вiнаваты? Цi не мацi? Чамусьцi ж пакiнуў яе бацька i пайшоў. Чаму?"

Таня ляжала доўга, не запальваючы агню, пакуль накiраваны ў змрок позiрк яе не стамiўся i вейкi не пагасiлi яго.

Таня нiбыта не драмала, гатовая чуйна ўстаць на матчын голас цi на водгук яе крокаў.

Аднак яна не пачула iх.

Мацi патрэсла яе за плячо. Таня прачнулася. Агонь яшчэ гарэў, але сон не адышоў ад яе, i сярод смутных вобразаў i пачуццяў, якiя агарнулi яе ў сне, пабачыла яна схiлены над сабой твар мацi. Ён быў таксама смутны, нiбы цень накрываў яго, i выказваў ён такое ж смутнае хваляванне i незадаволенасць, а позiрк стаяў нерухома на адным месцы. I раптам Танi падалося, нiбы матчына рука падымаецца над ёй для ўдару.

Яна ўскрыкнула i села.

Мацi толькi хмурылася.

- Чаму ты спiш апранутая? - сказала яна. - Устань, я ж прасiла цябе гэтага не рабiць.

Але не пра адзенне думала мацi - Таня бачыла гэта...

- Устань, - паўтарыла мацi, - i выпi гарбаты. Я толькi што была ў дырэктара школы. Мяне выклiкалi. Уставай жа, мне трэба з табой пагутарыць.

А Таня не зварухнулася, не ўстала.

Яна сядзела, учапiўшыся за край драўлянага ложка, i мацi апусцiлася побач з ёй на пасцель.

Яна ледзь дакранулася да Танi. Але i ў гэтым лёгкiм дотыку яна адчула ўсё засмучэнне мацi.

- Як жа гэта ўсё ў цябе атрымалася? - запытала мацi.

- Гэта няпраўда, - адказала Таня. - Няўжо ты паверыла?

I голас Танi быў прыглушаны, быў затуманены яе доўгiм маўчаннем. Яна сёння не сказала i двух дзесяткаў слоў.

- Я не паверыла - нiхто не паверыў, акрамя Арыстарха Арыстархавiча. Ён патрабаваў нават, каб цябе выключылi.

- Чаму? - глуха спыталася Таня.

- Ён смешна гаварыў пра гэта, - сказала мацi. - Таму, гаварыў ён, што ты засмечваеш дзiцячыя кадры. Так, ён вельмi смешна гаварыў пра гэта, - паўтарыла мацi i сама ўсмiхнулася крыху.

А Таня зусiм не ўсмiхалася.

Мацi гаварыла:

- Але ў цябе шмат сяброў - гэтым я задаволена, i Аляксандра Iванаўна твой друг, i дырэктар у вас добры i разумны чалавек, хаця ён i злаваў на твайго бацьку.

- Хiба i тата быў там? - спытала Таня спалохана.

- Так.

Мацi прыкрыла вочы, твар яе нiбы асунуўся за гэты вечар.

- Але не гэтая гiсторыя з газетай засмучае мяне, Таня, - сказала яна нягучна, - а ты; ты нiчога не расказваеш. Я пра ўсё даведваюся збоку: пра Колю, пра твае дзiўныя паводзiны, за якiя дзецi празвалi цябе дзiкiм сабакам дзiнга. А дома ты цяпер заўсёды маўчыш. Няўжо ты палохаешся мяне, цi не паважаеш, цi не любiш? Адкажы мне.

Таня павяла галавой. Ёй цяжка было гаварыць.

- Я заўсёды адна, я заўсёды сама, - нячутна сказала Таня. I дадала цiшэй: - Чаму бацька пайшоў ад нас? Хто вiнаваты ў гэтым, адкажы мне.

Цяпер мацi маўчала хвiлiну, дзве, а можа, i болей. I Таня нi разу не глянула ёй у твар: не хапiла адвагi гэта зрабiць.

Але тут яна пачула роўны i спакойны голас мацi. Нiводзiн гук не дрыжаў у яе вуснах.

- Таня, - сказала мацi, - людзi жывуць разам, калi кахаюць адзiн аднаго, а калi не кахаюць, яны не жывуць разам - яны разыходзяцца. Чалавек вольны заўсёды. Гэта наш закон на ўсе часы.

Тады Таня рашылася глянуць на мацi, спачатку асцярожна, знiзу ўгору, павярнуўшы шыю, як маленькая птушка, якая, перад тым як узняцца з галiны, шукае, цi няма ў небе небяспекi.

Мацi сядзела нерухома, высока ўзняўшы галаву. Але твар яе выказваў пакуту, нiбыта нехта катаваў яе доўга словамi цi жалезам - усё роўна, але толькi страшэнным катаваннем.

"Хто гэта зрабiў?" - падумала Таня з болем, уважна ўглядаючыся ў твар мацi.

А з гэтага бледнага твару глядзелi на яе самыя чароўныя ў свеце вочы вочы яе мацi, вiльготныя да краёў; вiльгаць ззяла на зрэнках, i пад вейкамi, i ў кутках яе цёмных вачэй.

- Цi не паехаць нам лепей, Таня? - сказала мацi.

Таня схапiлася за грудзi.

- Мама, - крыкнула яна са здзiўленнем i глыбокiм шкадаваннем, - ты кахаеш яго да гэтага часу!

Яна абхапiла рукой галаву мацi, гарачай шчакой прытулiлася да яе валасоў, абдаўшы iх сваiм дзiцячым дыханнем.

- Мама, не слухай мяне, не слухай, родная! Я больш нiчога не разумею. Усё круцiцца перада мной.

I ў гэтую хвiлiну здалося Танi, што ўвесь свет на самай справе круцiцца над яе галавой. Ён здаўся ёй дзiўным, як той незразумелы шар, пра якi спявае ў сваёй песнi юны Максiм:

Крутится, вертится шар голубой,

Крутится, вертится над головой,

то матавы, як вячэрнi туман за акном, то блакiтны i блiскучы, як родная рака, асветленая сонцам з ранiцы, як сад i поле, якiя яна бачыла ў сне.

Крутится, вертится - хочет упасть...

- Мама, не трэба ехаць нiкуды, - шаптала Таня, плачучы разам з мацi.

XX

- Бываюць розныя вiды кахання, - сказала тоўстая дзяўчынка Жэня.

Яна сядзела ў сваiм пакоi з Таняй ля акна перад вялiкiм акварыумам са свежай вадой.

Яны больш не былi ворагамi. I абедзве дзяўчынкi глядзелi скрозь шкло на ваду i вулiцу, дзе за акном даўно ўжо была вясна.

Маленькiя палонныя рыбкi хвастамi раздраблялi вялiзнае сонца, што вольна плыло мiма, i на тонкiх промнях, як на канатах незвычайныя танцоркi, танцавалi над плотам пылiнкi. Стары меднiк крычаў на скрыжаваннi, стукаў па жалезнай рэйцы, i Танi здавалася, што ён разам са сваiм жалезам прынёс у горад вясну.

- А ты кахала калi-небудзь? - спытала Таня.

- Кахала, - адказала Жэня, - толькi гэта было даўно, яшчэ ў трэцiм класе.

- Але як ты даведалася пра гэта?

- Вельмi проста. Ён спытае, бывала: "Жэня, пакажы мне задачу". А я ведаю, што паказваць нельга. "Не буду", - кажу сабе. Але ён скажа: "Жэня, я болей не буду дражнiцца". Ну, i пакажаш. Нiчога са сваiм сэрцам зрабiць не магла. А цяпер мiнула. Пабачыла, што дрэнна вучыцца пачала, i кiнула. Рашыла - хопiць!

- Але як жа ты гэта зрабiла? - з цiкавасцю запытала Таня.

- Вельмi проста! Перастала глядзець на яго. Не гляджу, не гляджу - i забуду.

Таня разагнула спiну, але не перастала глядзець на шкло i на ваду, пасля без усмешкi спынiла ўважлiвы позiрк на сяброўцы. Усёй душой пазайздросцiла яна яе круглым шчакам, яе цвярозай галаве, напоўненай такiмi дзiвоснымi думкамi, i ўздыхнула. Яна цiха свiснула.