Афганская шкатулка - Страница 45

Зрабіўшы такі псіхааналіз, Н. супакоіўся і адразу забыў пра сон. І без таго наперадзе хапала клопатаў. Найперш пазычыць у каго грошай, каб паказаць маці, што ён не жабрак (а потым прывезці тыя грошы назад у Мінск і аддаць), пабегаць па крамах…

Цягнік выязджае з Мінска позна ўвечары.

Самае цікавае — прыехаць на вакзал раней, тады адным з першых улезці ў вагон, заняць сваё месца ў купэ, законнае, пацверджанае строгімі лічбамі на жоўтым прыгожым квітку, і чакаць, угадваць, хто будзе тваімі спадарожнымі.

Самае нецікавае — калі гэтыя спадарожныя балбатуны, п'яніцы, храпуны, маладыя маці з піскунамі-немаўлятамі, карцёжнікі. Заплюшчваеш вочы і просіш Бога аб адной маленькай ласцы — не пасылаць такіх.

І Бог памагае. Насупраць, на ніжняй паліцы ўладкоўваецца ўкраінка гадоў за сорак ("кількі пасцель каштаваціме?"), вясковая, з клункамі, абвязаная хусткаю — зубы баляць. Другі пасажыр — мужчына, цвярозы, сеў, дастаў газету. Вось і цудоўна.

Можна глядзець цёмнае акно на свой адбітак, можна прыціснуцца бліжэй да шкла і глядзець на мокры ад расталага снегу перон, на якім мітусяцца пасажыры. Можна перавесці вочы на жанчыну-гаротніцу і ў душы парадавацца, што ў цябе нічога не баліць. Можна паглядзець на мужчыну, хоць у яго знешнасці нічога цікавага — нос, рот, акуляры, сівыя вусы. Можна ўгадваць, хто зараз прыйдзе ў купэ чацвёртым.

А лепш проста заплюшчыць вочы і думаць.

Хоць бы пра п'есу: што, калі Наташу — галоўную гераіню — рабіць не «крутой», не сучаснай, а выдуманай, набожнай красуняю, з чыстай светлай душою… І маналог: "Не думайце, што ўсё купляецца і прадаецца! Вашыя грошы для мяне не больш чым смецце!", — і пачак даляраў на дробныя шматкі… Лухта нейкая.

Можна думаць пра рэцэнзію (у адной газеце нядаўна выйшла рэцэнзія на другую кніжку Н.). А яшчэ лепш пра рэцэнзента, які каменя на камені не пакінуў ад яго прозы. Акрамя тупой злосці, якою дыхаў кожны радок рэцэнзіі. Н. было ясна, што рэцэнзент нават не чытаў яго кнігі, ён яе прагартаў у лепшым выпадку (напрыклад, адна аповесць пачыналася словамі "Стаяла лета", а рэцэнзент пісаў: "Асабліва брыдка ў пачатку аповесці паказана зіма"). Не, і гэта лухта.

Можна думаць пра трэцюю кнігу, што ляжыць у выдавецтве. Мастака трэба было б пашукаць… А, якая розніца, хай хоць зусім без афармлення, без вокладкі выдаюць, змест галоўнае. Выйдзе гэтая трэцяя кніжка — напішацца чарговая рэцэнзія, выйдзе чацвёртая…

Ага, вось ты, чацвёрты пасажыр. Пасажырка. Дзяўчына. Джынсікі, плашч белы. Сумку паставіць уніз? Калі ласка. "Глядзі, у нас сумкі аднолькавыя. Каб не паблытаць… Табе дакуль ехаць?" — «Далёка». Вочы шэрыя, носік правільны, роўны. "Хочаш, займай маё ніжняе месца?" — "Не, не хачу".

"Дзякуй" яны, такія, чамусьці ніколі не кажуць.

Цягнік крануўся. Пайсці ў тамбур, пакурыць… І падумаць.

Калі Н. вярнуўся, у купэ было цёмна. Украінка спала. Мужчына слаў пасцель. Дзяўчына сядзела на голай лаўцы.

"Ты чаму не спіш?"

"Так".

Н. схадзіў, купіў пасцель, вярнуўся — дзяўчына сядзела як сядзела. Духата была невыносная.

"Хочаш, вазьмі маю пасцель?" — сказаў ён шэптам, бо і мужчына ўжо лёг.

"Не хачу", — і зірнула на яго недаверліва.

Ён здагадаўся, што яна студэнтка і проста шкадуе, або няма ў яе, грошай.

"Тады давай падзелімся. Я ўсё роўна не засну. Мне хопіць аднае прасціны", — сказаў ён.

Яна прамаўчала. Ён зняў зверху матрац, паклаў на яго прасціну і навалачку.

"Вазьміце мне тады і коўдру", — прашаптала дзяўчына (коўдры давалі толькі тым, хто купляў пасцель).

"У такую духату?"

"Уночы холадна будзе".

Н. прынёс коўдру; пакуль хадзіў, дзяўчына паспела заслаць яму сваю верхнюю паліцу. Яго кранула гэта.

"Дзякую. Цыгарэты скончыліся, дазволь…" — ён падняў ніжнюю лаўку і пачаў корпацца ў сумцы.

"Што вы робіце?! — смеючыся, прашаптала яна, хапаючы яго за руку. — Гэта ж мая сумка! І не сорамна?"

"Ды ў мяне ўсё тое ж самае, у маёй сумцы, — апраўдваўся ён. — Тыя ж дзве каробкі цукерак зверху…»

Яму расхацелася курыць, ён забраўся на паліцу, лёг на спіну. Не спалася. Пачаў думаць пра гэтую дзяўчыну, а потым — пра жонку, як яму пашэнціла з ёю.

У Н. былі любоўныя гісторыі, і амаль усе няўдалыя. Яго чамусьці заўсёды цягнула да дзяўчат, якія, як высвятлялася праз пэўны час, яго цярпець не маглі. Ён камплексаваў, чытаў Фрэйда і прыдумваў розныя тэорыі, паводле якіх выходзіла, што пражыць яму век адзінокім. Але на апошнім курсе яго нечакана пакахала дзяўчына, з тых, да якіх яго заўсёды цягнула, — красуня, утульная, а пасля выйшла, што і «хатняя», адданая. Яны ажаніліся, жылі добра, чакалі цяпер дзіця, дзяўчынку, ужо нават прыдумалі імя. Маючы такія тылы, Н. перастаў камплексаваць. Жанчыны, акрамя жонкі, калі і цікавілі яго, дык у якасці аб'ектаў для мастацкай прозы.

Не могучы заснуць у духаце, Н. круціўся да паўночы, тады задрамаў і прачнуўся ў ранні, калі цягнік стаяў у горадзе. Н. трэба было праехаць яшчэ адну станцыю. Дзяўчына выходзіла. Яна азірнулася, вочы іх сустрэліся, але яна адвяла свае і хутка выйшла.

"Да пабачэння" ці «дзякуй» яны, такія, чамусьці ніколі не кажуць.

Н. ішоў дамоў ад станцыі лесам. Пахла вясною. Снегу нават тут, пад дрэвамі, амаль не было. Зыркае, непрыемнае, ненатуральнае ў лютым месяцы сонца свяціла ў вочы.

Н. дастаў цыгарэту і, прыкурваючы, заўважыў, што ў яго дрыжаць пальцы. Не верачы яшчэ, стараючыся не думаць ні пра што, ён пайшоў хутчэй; не, хада не памагла, а з кожным крокам невядомая трывога толькі нарастала і нарастала. І вось ужо не трывога, а страх, паскудны, ліпкі, той самы, сімптомы якога тысячы разоў прасочаныя ў мастацкіх творах і раскладзеныя да драбнюткай драбязы ў медыцынскіх даведніках… Знешніх прычын для гэтага страху ніякіх, але на што ні паглядзі, пра што ні падумай — усё страшна… Чаго я тут, у лесе, адзін? Куды я іду? Што буду рабіць двое сутак выхадных? Не дзён, а менавіта сутак, бо ведаю, што не засну… Гэтыя хвоі, бярозы, сонца — нашто яны?..

"Значыць, вярнуўся? — задыхаючыся, спытаў, як у старога знаёмага, у гэтага страху Н. — А я ж быў думаў, назаўсёды знішчыў цябе! Столькі часу ты не падаваў нават знаку!"

Ён спыніўся, заплюшчыў вочы, паклаў далонь на левую грудзіну. Сэрца барабаніла часта-часта. Было адчуванне, што з кожным яго ўдарам патыліца і шыя наліваюцца свінцом, і вось-вось — і Н. не зможа нават павярнуць галавы.

"Я амаль не спаў у душным вагоне. Мозг стаміўся. Я еду да маці, да Жанчыны. Жанчына-прыцягненне і адначасова небяспека, страх. Стомлены мозг згубіў на хвілю кантроль над падсвядомасцю і мозг разладзіўся. Арганізм рэагуе па-свойму: сустрэча з Жанчынаю — небяспека, вяртайся назад. Не, к чорту Фрэйда. Калі б гэта было так, тады было б кожны раз, падчас кожнага майго прыезду. А гэта не кожны раз".

"Неўрастэнія. Самая звычайная, як ва ўсіх творчых людзей. Я амаль год пісаў аповесць, увесь час думаў пра яе. І на працы, і дома, і ў сне. Пракручваў варыянты. Тое, што надрукуецца, будзе адзін з дзесяці амаль розных варыянтаў. Выходзіць, за год я напісаў дзесяць аповесцей! Вось адкуль стомленасць галавы, а не ад душнага вагона. Вось цяпер можна прышпільваць і Фрэйда… Ну, а далей? Я ведаю гэта, а мне не лягчэй, а яшчэ страшней. Мозг больш не кантралюе работу арганізма".

"Хочаш быць шчаслівым — будзь ім", — згадаў Н. вядомае выслоўе і адчуў да яго проста агіду. Які тупагаловы, таўстаскуры дурань мог выдумаць такое? "А я вось хачу быць шчаслівым — і што? Ды палец дзвярыма прыцісні і паспрабуй быць шчаслівым! А тут душа прышчэмленая…»

Цэлы дзень наперадзе, а потым бяссонная ноч, а потым яшчэ дзень… Тады, праўда, цягнік" — і Мінск.